بررسی رابطه شوخ طبعی با سلامت روانی در دانشجویان

موضوع : بررسی رابطه شوخ طبعی با سلامت روانی در دانشجویان

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

مقدمه
1-    مزاح يا شوخ طبعي
مزاح   به عنوان يكي از ويژگيهاي شخصیتی انسان، كيفيتي منحصر به نوع آدمي است. اگر چه ارائه تعريف دقيقي از مزاح دشوار است، اما حتي در تمدنهاي باستان نيز در اين باره نظرات و مطالب گسترده اي مطرح شده است. مثلاً در كتاب عهد عتيق، پندي به اين مضمون وجود دارد كه «دلي شاد به خوبي يك طبيب كار مي كند» افلاطون، ارسطو و انديشمندان و فلاسفه ساير اعصار و قرون نيز دربارة مزاح به اظهار نظر پرداختند. در متون احاديث اسلامي نيز رواياتي از پيامبر و ائمه وجود دارد كه حاكي از تأثيرات مثبت مزاح در زندگي مؤمنان است. در رواياتي از پيامبر اكرم (ص) ايشان فرموده اند «هيچ مؤمني نيست جز اين كه او را شوخي و مزاح است».
متون اخير روان شناسي بر نقش مزاح در سازگاري و مقابله   با استرس از يك سو و اثرات آن در افزايش بهبود كيفيت زندگي از سوي ديگر تأكيد كرده اند (نجاريان، براتي و ابراهيمي قوام، 1373). در اصطلاح Humor (به معني مزاح) از كلمة لاتين Humere به معناي «جاري ساختن» و «مرطوب بودن» مشتق شده است. از ديدگاه فلاسفه و انديشمندان باستان، مزاح متأثر از اخلاط چهارگانه بدن است كه سبب علامت جسمي و رواني اند. آنان معتقد بودند خون قرمز، جاري، گرم و مرطوب است و چنانچه بر ساير اخلاط غالب شود، فرد سالم، اميدوار، با نشاط و سر حال مي گردد. اما چنانچه ترشحات ساير اخلاط غلبه يابند فرد در حالتي مرضي قرار مي گيرد براي مثال اگر ترشحات كبد كه صفراي سياه است غالب شود فر دچار نوعي حالت مرضي مي شود و از نظر خلقي، حساس، زودرنج، كج خلق و دچار حالات ماليخوليا و افسردگي مي شود كه سبب نگ`رشي منفي و غمگنانه به زندگي مي گردد. بدين ترتيب علت انتخاب اصطلاح Humor به جاري و مرطوب بودن خون به مثابة علت سببي مزاح است. در قرون ميانه و پس از آن نيز پيرامون مزاح و شوخي نظراتي ارائه شده است. مثلاً توماس هابز   فيلسوف انگليسي معتقد بود كه شوخي در درجه اول، روشي در جهت ابراز خشم و غضب آدمي است و هدف آن توهين به مخاطب يا شخص ثالث است (به نقل از راسكين  ، 1985). كانت   مزاح را احساس و تأثير حاصل از تغيير شكل ناگهاني و بي ربط يك توقع يا انتظار به هيچ و پوچ مي دانست.
آشنايي با متون روانشناسي دربارة مزاح
روان شناسان مزاح را به مثابه يكي از ويژگيهاي شخصيتي انسان در نظر گرفته و آن را از ديدگاههاي مختلف مورد بررسي قرار داده اند. در دهه 1960 م. علاقه روان شناسان به نقد و بررسي مزاح و خنده براي وجود آدمي جلب شد. برخي از روان شناسان معتقدند كه مزاح و خنده براي وجود آدمي و زندگي او، از اهميت بسيار بالايي برخوردار است (كورتكف  ، 1991؛ ميندس  و كوربين  ، 1985). ديدگاه عمده دربارة نقش روان شناختي مزاح معتقد است كه مزاح نوعي سبك سازگاري و انطباق است. فرويد   (1916) معتقد است كه مزاح يكي از سازوكارهاي دفاعي «من» و نوعي تلاش اقتصادي جهت صرف انرژي رواني است. آريتي   (1975) معتقد است ارتباط تنگاتنگي بين حدس بذله گويي و ميزان خلاقيت فرد وجود دارد. پلاچيك   (1981) هشت سبك سازگاري براي آدمي برشمرده كه در اين ميان سازوكار وارونه سازي، يعني توجه به وجوه مضحك شرايط و موقعيت هاي فشارزا از آن جمله است. از يك ديدگاه جامع تر زيستي – رواني اجتماعي   مي توان مزاح را نوعي پيام هدفمند اجتماعي دانست كه با تغييرات فيزيولوژيكي و رواني ويژه اي همراه است. بديهي است كه اين پيام كاركردهاي اجتماعي خاص خود را داراست و محتوا و مسير ويژه خود را نيز دارد. به عبارت ديگر مزاح به مثابه يك پيام هدفمند به دنبال تحقيق كاركردهاي معيني است و در اين راه با استفاده از شيوه هاي ويژه در موقعيت هاي معيني به كار مي رود. توجه به كاركردهاي اجتماعي و اهداف مزاح از ديدگاههاي مختلف، مورد بحث و بررسي علماي رفتاري و به خصوص روان شناسان قرار گرفته است. برخي از روان شناسان، مزاح را اساساً خصومت بار، عده اي آن را دردناك و تحقيرآميز و تعدادي ديگر مزاح را سرگرم كننده و لذت بخش مي دانند. به طور كلي نظرات روان شناختي پيرامون مزاح و بذله گويي را مي توان در قالب چند رويكرد نظري مورد بررسي قرار داد. شوخي و شوخ طبعي اساساً خلاق بوده و خود تسهيل كننده خلاقيت بيشتر است. تقريباً تمامي تعاريف شوخ طبعي شامل ضوابطي از قبيل تركيبهاي غيرمعمول، شگفتي، عدم تجانس مفاهيم و برداشتها و نظاير آن مي گردد. بر طبق يك تعريف شوخ طبع كسي است كه خلاقيتش منجر به اظهار نظرها، داستانها و نمايش نامه هاي خنده آور است. علاوه بر آن، در بينشي وسيع شوخ طبع كسي است كه خود و ديگران را به نحوي فراتر و منفك تر مي بيند. چنين شخصي قادر است به خود و وقايع زندگي بخندد و در عين حال با مردم و وقايع مرتبط باقي بماند.شوخ طبعي فرايندهاي فيزيولوژيك، رواني و اجتماعي را ادغام يا سنتز مي كند. بنابراين توانايي ايجاد شوخي و مزاح يا «داشتن توانايي شوخ طبعي» ويژگي خلاق مهمي است. بدون شوخي زندگي براي غالب مردم غيرقابل تحمل است. براي بسياري از مردم شوخي يك راه بقا و يك نيروي شفابخش است. براي افراد نادري كه در خود استعداد شوخ طبعي را پرورش مي دهند و در اين راه به كار مي برند مشاغل پر اجري در كاريكاتور نويسي، قصه گويي و نويسندگي يا هنرپيشگي و نمايش هاي خنده آور به انواع مختلف وجود دارد. بسياري از پژوهشگران حل خلاق مسائل را يادآور شده اند كه جرقه راه حل هاي موفقيت آميز از طريق شوخ طبعي زده شده است. با وجود اين روش هاي ساخت دار حل مسائل تأكيد كمي بر پرورش توانايي ايجاد مزاح و به كار بردن آن در حل مسائل گذارده اند. در بسياري از پژوهش هاي اوليه «ويليام جي – جي – گوردن»   و همكارانش در گروه نشان مي دهد كه راه حل هاي سدشكنانه غالباً با جوي از بازي همراه بوده است. اين نوع بازي شامل مقدار زيادي شوخ طبعي بوده است ولي وقتي كوشش هايي براي تدريس ايجاد جوبازي به كار برده شده، با عدم موفقيت همراه بوده است. با وجود اين معلوم شده است كه بازي با تشابه ها تغييرات درجه دومي به وجود مي آورد كه ايجاد مزاح، خنده و جوي مناسب براي بازي ايجاد مي كند. مشاهدات تورنس نشان مي دهد كه اين پديده مكرراً هم در هنگام كاربرد مشابه ها و هم در موقع يورش فكري براي حل خلاق مسائل به وقوع مي پيوندد.
2-    سلامت روان يا سلامت روانشناختي
مفهوم سلامت روان يا سلامت روان شناختي، جنبه اي از مفهوم كلي سلامت جسمي، رواني و اجتماعي است، كه علي رغم تلاشهايي كه از سوي پيشگامان سلامت رواني در جهان به منظور تأمين هر چه بيشتر سلامتي انسانها به عمل آمده است هنوز معيار قاطعي در زمينة تعريف و مصداق كامل سلامتي رواني در افراد وجود ندارد. توجه به سلامت فكر و روان پس از جنگ بين الملل اول در برخي از دانشكده هاي اروپا به تدريج متداول شده است تا آنجا كه در سال 1944، نوزده كشور در اروپا و آمريكا داراي جمعيت هاي طرفدار بهداشت رواني شدند. ولي پس از جنگ بين الملل دوم و برملا شدن وقايع وحشت انگيز آن موضوع سلامت فكر و بهداشت رواني با تأكيد بر كيفيت روابط افراد بشر، مورد توجه جدي و عميق حكما و فلاسفه پزشكان، كارشناسان، مربيان تعليم و تربيت، دانشمندان، روحانيون و متفكران علوم اجتماعي قرار گرفت. در سال 1948 با شركت نمايندگان 48 كشور از جمله ايران «فدراسيون جهاني، سلامتي فكر» در لندن تأسيس شد و مقرر شد كه 4 سال يكبار، كنگره جهاني سلامت فكر با حضور نمايندگان كشورها و با اهداف بررسي مسائل مربوط به روابط فرد با خانواده،‌ فرد با اجتماع، فرد با مسايل و مشكلات زندگي مدرن ماشيني و … برگزار و مورد بحث قرار گيرد. سلامت رواني علاوه بر بدن سالم، به محيط و شرايط زندگي سالم نياز دارد. اين كه محيط و عوامل مختلف آن چگونه بر ساختار رواني فرد و سلامت رواني او تأثير مي گذارد و فرد با چه شيوه اي با كشمكش هاي محيطي مبارزه مي كند، موضوعي است كه رويكردهاي مختلف روان شناسي هر كدام با توجه به ديدگاه اختصاصي خود پيرامون ماهيت انسان و نيروي انگيزشي او سلامت رواني انسان را به شيوة خاصي تبيين كرده اند. به عنوان مثال برخي از اين رويكردها، سلامت رواني را فرآيندي مستمر دانسته اند و برخي ديگر آن را در قالب هنجارها و پيروي از آداب و سنن اجتماعي جستجو كرده اند و گروهي ديگر به هر دو جنبه توجه نموده اند. به عنوان مثال روانپزشكي و روانشناسي باليني در آسيب شناسي رواني بر اصل انسان بهنجار تأكيد داشته اند و بهنجاري يا سلامت روان را معادل «فقدان علايم بيماري» مي پنداشته اند اما وضعيت جاري روانشناسي جهان حاكي از توجه شايان روان شناسان به مفهوم سلامت رواني در قالبي وراي بهنجاري و فقدان علايم بيماري است (خدا رحيمي، 1374).
-    بيان مسئله تحقيق
در اين تحقيق روابط ميان متغيرهاي شوخ طبعي با سلامت رواني در دانشجويان روان شناسي ورودي 1380 در دانشكده روان شناسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد مركز مورد بررسي قرار گرفته است. تحقيق حاضر گامي در جهت پي بردن به رابطة شوخ طبعي با سلامت رواني است.
-    اهميت و ضرورت تحقيق
با توجه به توسعه زندگي ماشيني و بالا رفتن فشار رواني بر افراد لازم است كه بررسي شود از چه طريقي مي توان فشار رواني را كاهش داد بنابراين اهميت تحقيق حاضر در اين است كه اگر مشخص شود كه بين شوخ طبعي و سلامت رواني رابطه معني داري وجود دارد مي توان در مورد آموزش شيوه هاي شوخ طبعي، به عنوان يكي از روشهاي مقابله با استرس، اقدام كرد تا بدين طريق از شدت فشار رواني بر افراد كاسته شود و افراد به هنگام مواجهه با استرس نيز بتوانند از عهدة آن برآيند.
-    اهداف تحقيق
بهترين هدف تحقيق حاضر آن است كه مشخص نمايد آيا بين شوخ طبعي با سلامت رواني دانشجويان روان شناسي ورودي 80 در دانشكده روانشناسي دانشگاه آزاد اسلامي واحد مركز رابطه اي وجود دارد يا نه؟ هدف كاربردي ديگر اين تحقيق آن است كه مي توان درك عميق تري از شوخ طبعي به دست آورده و به اهميت آن به عنوان يكي از راهبردهاي مقابله با چالش ها و به تأثير آن بر سلامت رواني فرد پي برد.
-    تعريف مفهومي و عملياتي متغيرها
1-    تعريف مفهومي شوخ طبعي
شوخ طبع كسي است كه خلاقيتش منجر به اظهار نظرها، داستانها و نمايش نامه هاي خنده آور شود. شوخ طبع كسي است كه خود و ديگران را به نحوي فراتر و منفك تر مي بيند و قادر است به خود و وقايع زندگي بخندد و در عين حال با مردم و وقايع مرتبط باقي بماند. (تورنس، 1993).
2-    تعريف عملياتي شوخ طبعي
شوخ طبعي عبارت است از نمره اي كه فرد از طريق پرسشنامه هفت ماده اي (مارتين ولفكورت، 1983) به دست مي آورد.
فهرست مطالب
چكيده  الف
 فصل اول: موضوع تحقيق
مقدمه         2
 بيان مسئله تحقيق         6
اهميت و ضرورت تحقيق      7
اهداف تحقيق 7
تعريف مفهومي و عملياتي متغيرها         7
  فصل دوم: مباني نظري و يافته هاي پژوهشي
مباني (رويكردهاي) نظري روان شناختي مزاح         11
    نظريه اهانت       11
نظريه تخليه هيجاني و آسودگي      11
نظريه ناهماهنگي و تباين      12
واكنشهاي مزاح    13
مزاح و سيستم ايمني بدن   15
مزاح و عملكرد تحصيلي   16
نقش درماني مزاح   16
تبين روان شناختي از تأثير مزاح در مقابله با استرس      17
مدل تعاملي استرس      18
مباني نظري سلامت رواني     21
نظريه موري      22
نظريه آدلر   23
نظريه فروم          23
نظريه مزلو   23
نظريه اسكينر     24      
نظريه يونگ     24      
افراد سالم از نظر رواني         25      
نظريه اسلام     26    
اهميت سلامت روان     28        
عوامل زيستي      28        
عوامل عاطفي و رواني    30
عوامل اجتماعي    30
رابطة بين استرس، كنار آمدن و سلامتي    30
پيامدهاي استرس    33
اختلال هيجاني      33
اختلال شناختي      34
اختلال فيزيولوژيكي    35
كنار آمدن    36 
روشهاي كنار آمدن مستقيم    36
كنار آمدن مواجهه اي     37 
مسئله گشايي برنامه ريزي شده    38
حمايت اجتماعي    38
روشهاي كنار آمدن دفاعي  40
مكانيزمهاي دفاعي    40        
كاهش دهندگان شيميايي استرس    41      
پسخوراند زيستي     42       
ورزش    43
يافته هاي پژوهشي در زمينة مزاح (شوخ طبعي)   43
ترغيب پرورش توانايي شوخ طبعي     47
فصل سوم: روش تحقيق
جامعه آماري و روش نمونه گيري       50       
ابزار اندازه گيري (پرسشنامة تجديد نظر شدة علائم رواني SCL25-R)         50
نمره گذاري پرسشنامه SCL25-R       50
پايايي پرسشنامه تجديد نظر شدة علائم رواني SCL25-R      51
مقياس شوخ طبعي (مزاح) مارتين ولفكورت    51
نمره گذاري مقياس سنجش شوخ طبعي  51
طرح تحقيق و منطق انتخاب آن  52
روش اجرا تحقيق  52
روش تحليل داده ها   53  
فصل چهارم: يافته هاي تحقيق
يافته هاي توصيفي  55  
يافته هاي مربوط به فرضيه تحقيق  57 
فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري تحقيق
تبيين يافته هاي تحقيق         59
محدوديتهاي تحقيق       60        
پيشنهادات       60        
فهرست منابع62        
ضمائم 68